Toplardamar anatomi ve fizyolojisi
TOPLARDAMAR ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİ
Toplar damarlar organ ve dokulardan gelen kirli kanı kalbin sağ kulakcığına kadar taşımaktadırlar. Toplardamarlar içerisinde vücutta dolaşan kanın %65’i bulunmakta olup, aynı zamanda rezervuar görevi de yapmaktadır. Toplardamarımız içerisindeki kan bacaktan göğüs içerisindeki negatif basınçlı bölgeye doğru hareket eder. Buna yürüme esnasında bacak kaslarının hareketleri de katkıda bulunur.
Toplar damarlar;
1) Yüzeyel
2) Derin
3) Derin ve yüzeyeli birleştiren toplar damarlar
Derin toplardamarlar venöz dönüşün %90’nını, geri kalanı yüzeyel toplardamarlar sağlarlar.
Toplardamarların en önemli özellikleri, içlerinde 5-10cm mesafede sadece kalbe doğru gidişe izin veren ve kanın geri kaçısını engelleyen kapakçıkların bulunmasıdır. Kapakçıklar; derin, yüzeyel ve bunları bağlayan kominikan veya perforan toplardamarlar içerisinde yeralmaktadır. İki yaprakçıklı kapakların toplardamar fonksiyonlarına katkısı çok büyüktür. Bunların olmadığı veya bozulduğu durumda bacaklarda kan göllenerek çok ciddi problemler gelişmektedir.
Kapakçıkların sayısı lokalizasyonuna göre değişkenlik göstermektedir. Bacakta derin toplardamarlarda femoral bölgede (kasık- diz arası) yaklaşık 3 adet kapakçık bulunmaktadır. Popliteal vende (diz bölgesinde yaklaşık 1-3 kapakçık bulunmaktadır. Diz altı derin venlerden tibialis anterior ve perenoal vende yaklaşık 8-11 adet, tibialis posteriorda ise 8-19 adet kapakçık bulunmaktadır.
Bacakta yer alan yüzeyel venlerden büyük safen vende ortalma 10 adet kapak bulunmaktadır. Uyluk bölgesinde kapak sayısı 1-7 arasında değişmekte olup, ortalama 3.5 adet kapak yeralmaktadır. Bunlardan ilk ikisi çok önemli olup, kasıkta derin ven ile birleştikleri yerde 2cm mesafe ile bulunmaktadırlar. Büyük safen vende diz altı bölgede ise kapak sayısı 2-6 arasında değişmekte olup ortalama 4 adettir. Ayak üzerindeki venlerde ise 1-4 adet ven bulunmaktadır. Bacak arkasında yeralan küçük safen vende ise ortalama 8 adet kapakçık bulunmaktadır. Küçük safen venin derin toplardamar bileşkesinde %95 olguda kapakçık bulunmaktadır. Bu kapakçığı takiben yaklaşık %65 oranında yakınında ikinci bir kapakçık bulunmaktadır. Peroran venlerin ortalama %75’inde kapakçık bulunmaktadır. Kapaksız perforan venler ayakta, elde ve kolda bulunmaktadır. Kapak sayısı 1-5 arsında değişmekte olup ortalama 2 adettir. Bu kapakçıklar ayrıca cilt altında veya kas içerisinde yeralan mikrovasküler venlerde de bulunmaktadır. Bu mikrovasküler venler, büyük venlerdeki yetmezliklerin olumsuz etkilerinden cildi korur. Mikrovasküler yetmezlik gelişince cilt değişiklikleri başlar.
Yüzeyel toplardamar sayısı ile varis gelişimi arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmada, büyük safen vende varis gelişen hastalardaki kapak sayısı, varis olmayan kişilerdekinin yarısı kadar olduğu gösterilmiştir.
Normalde yatarken ayak bileğindeki basınç 10-15mmHg olup, ayakta sabit durulduğu taktirde 3-5 dakika içerisinde basınç 10-15mmHg’dan 110-120mmHg’ya kadar yükselmektedir. Yürümeye başlandığı taktirde bacaktaki kas pompalarının kasılması ile kapakçıklar açılır ve kan yukarı gider. Kasların gevşemesiyle kapakçıklar hemen kapanarak geri kaçış engellenir. Buna bağlı basınç yürüme mesafesiyle birlikte tekrar 10-15mmHg’ya kadar düşmektedir.
Eğer toplardamarlar içerisindeki kapakçıklar bozuk ve kanı geri kaçırıyorsa yürümekle bu basınçta düşmesi %40-50 daha az olur. Yani bacak sürekli yüksek basıncın etkisinde ise toplardamarlarımız genişler, kapaklar arası mesafe açılır ve kaçak daha fazla artar. Kapakçılar ve toplardamar arasındaki bu kısır döngüye bağlı varisten venöz ülsere kadar çeşitli derecelerde problemler gelişir.
